Zespół badawczy:
Alicja Grabowska-Lysenko
Tomasz Kowalski
Mateusz Marszałkowski
Średniowieczne dzieła sztuki sakralnej w swym pierwotnym kontekście były przedmiotami powiązanymi z kultem i praktykami religijnymi. Także w epoce nowożytnej służyły one oprawie obrzędów liturgicznych i religijnych praktyk. W procesie historycznym dzieła te nabrały także wartości jako elementy dziedzictwa kulturowego regionu i jako takie częstokroć postrzegane są dziś.
W toku badań prowadzonych w ramach projektu podjęta zostanie próba odpowiedzi na pytanie, które z tych obiektów w kościołach diecezji chełmińskiej zostały zachowane w epoce nowożytnej i dlaczego tak się stało – czy ceniono je jako świadectwa minionej epoki niosące ze sobą wartość dawności, czy traktowano je jedynie jako uświęcone religijną tradycją przedmioty kultu.
Podstawę dla powyższych rozważań stanowić będą dwa rodzaje źródeł. Pierwszym z nich będą same dzieła sztuki, które będą dla nas najistotniejszym punktem odniesienia. Interesować nas będzie, które obiekty w nowożytności zostały zachowane i dlaczego; jak zmieniła się ich funkcja i czy do owej nowej funkcji dostosowano także ich formę. Przemiany ich funkcjonalnych kontekstów postaramy się zbadać w odniesieniu do zmieniających się realiów religijnych, w szczególności do tak istotnych procesów i wydarzeń w historii kościoła, jak reformacja oraz sobór trydencki i związane z nim kolejne fale kontrreformacji, które w znaczny sposób zmieniały oblicze życia religijnego na ziemi chełmińskiej. Drugim rodzajem źródeł będą akta wizytacji kościołów diecezji chełmińskiej z XVII i XVIII w. Źródła te przekazują istotne informacje o stanie wyposażeń kościołów w okresie nowożytnym. W nielicznych przypadkach odzwierciedlają one także stosunek wizytatora do opisywanych dzieł. Sposób, w jaki autor źródła opisuje obiekty, daje nam pewne wyobrażenie o ich ówczesnym odbiorze.
W dotychczasowym stanie badań nad sztuką ziemi chełmińskiej zarysowana wyżej problematyka nie była eksponowana. Jedynie na marginesie badań monograficznych lub syntetycznych zastanawiano się nad późniejszymi losami średniowiecznych dzieł sztuki. W zaproponowanym przez nas projekcie chcemy natomiast zbadać pod tym kątem większą grupę obiektów, pochodzących ze środowiska zarówno wiejskiego, jak i miejskiego (w tym także kościołów klasztornych i poklasztornych), co umożliwi nam stworzenie pewnej płaszczyzny porównawczej i, mamy nadzieję, na sformułowanie odrębnych wniosków dla poszczególnych grup obiektów.
Problematyka ta wpisuje się w nowoczesny nurt badań nad dziedzictwem kulturowym epoki średniowiecznej (przykładem może być praca Grażyny Jurkowlaniec Epoka nowożytna wobec średniowiecza : pamiątki przeszłości, cudowne wizerunki, dzieła sztuki, Wrocław 2008. Pod nieco innym kątem badano recepcję dzieł sztuki średniowiecznej w ramach zakończonego w 2013 projektu Fototeki Marburskiej Mittelalterliche Kunst im Bild: Form, Funktion und Rezeption bildlicher Darstellungen mittelalterlicher Kunst in der frühen Neuzeit). Zaproponowane przez nas badania, mają stanowić wkład w rozwój dyscypliny nauk o sztuce, w szczególności konserwatorstwa.
Projekt finansowany jest z dotacji Wydziału Sztuk Pięknych UMK na zadania służące rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich.
REPORTAŻE na FB: